Thiên Nga Kỳ Diệu

Thích Phước Hạnh

Thiên Nga Kỳ Diệu là con ngỗng trời đẹp tuyệt diệu trong số các loài thượng cầm của thiên nhiên vũ trụ. Mỗi chúng sinh là một sinh vật có đặc tính riêng của nó. Con người là linh vật qúy báu, nhân vi tối thắng, hơn các loài sinh vật khác. Riêng Ngỗng Trời ở đây không phải là sinh vật thường mà nó được nhân cách hoá linh thiêng như linh vật loài người.

Thiên Nga có tên gọi khoa học là Cygnini hoặc Cygninae. Nếu Thiên Nga ở Bắc bán cầu có bộ lông trắng, thì Thiên Nga ở Nam bán cầu có màu lông trắng và đen. Thiên Nga có chân màu đen nhưng có loài Thiên Nga ở Nam Mỹ có chân màu hồng. Thiên Nga là biểu tượng của tình thương và lòng chung thủy, vì chúng thường kết thành đôi suốt đời.

Phật giáo đề cao tính hàm linh của chúng sinh muôn loài, tức Phật tính. Dù mang thân dưới hình thức nào, chúng sinh đều có khả năng thành Phật. Đây là điểm đặc thù rất riêng của Phật giáo mà đệ tử Phật không chỉ tránh được nghiệp sát sanh giết nhầm lẫn nhau mà còn thưởng thức đôi thiên nga đang bơi rất đẹp.

Chính vì vậy, năm Thiên Phúc thứ 7 (986), khi nhà Tống (TQ) sai sứ Lý Giác sang nước ta (VN) thì vua Lê Đại Hành mời một vị ngoại giao lỗi lạc trong triều đình là thiền sư Pháp Thuận ra cải trang làm người chèo đò đón sứ. Lúc ấy, có hai con ngỗng bơi lội ở mặt nước, Lý Giác được đón tiếp nồng hậu và ứng khẩu ngâm:

Nga nga lưỡng nga nga,

Ngưỡng diện hướng thiên nhai.

Việt dịch:

Song song ngỗng một đôi,

Ngửa mặt ngó ven trời.

Thiền sư Pháp Thuận đang cầm chèo liền đọc tiếp đáp lễ lại:

Bạch mao phô lục thủy,

Hồng trạo bãi thanh ba.

Việt dịch:

Lông trắng phơi dòng biếc,

Sóng xanh chân hồng bơi.

Nghe thiền sư Pháp Thuận đáp một cách thông suốt, Lý Giác tâm phục khẩu phục và kính trọng tài ứng đáp rất nhiều.

Về thực tại luận, chủ thể, cảnh vật, và tâm hợp nhất nên mới xuất hiện cuộc đối đáp ứng khẩu thành thơ một cách tự nhiên, đây là thiền. Thiền không phải là thiền học mà Thiền là trực giác sống động, là sự sống trực tiếp trong lòng thực tại mầu nhiệm.

Các pháp xảy ra chỉ một lần, một lần gặp gỡ mang tính ngoại giao mà bài thơ diễn ra xuất thần và cô đọng. Vì cả ba bên: Thiền sư Pháp Thuận, Lý Giác và Thiên Nga đều ngẫu nhiên gặp gỡ như được sắp xếp khéo léo thật kỳ diệu của một đạo diễn nào đó.

Nếu thay vào đó là một sinh vật khác thì sao nhỉ? Thì chắc gì có khoảnh khắc xuất thần diễn ra như vậy và ngày nay không có bài thơ thiền hay như thế.

“Song song ngỗng một đôi”: Đôi ngỗng bơi song song hay con người đang ở giữa hai bờ sanh tử chỉ cách nhau một hơi thở.

“Ngửa mặt ngó ven trời”: Ngỗng ngửa mặt ngó ven trời như đôi mắt tinh tường của bậc thiền sư giác ngộ quan sát cảnh quan cuộc đời đang diễn ra để nhập thực tướng của các pháp. Đôi mắt là cửa sổ của tâm hồn. Đôi mắt của Thiên Nga trở nên có hồn đầy sức sống và thể hiện một phong độ ấn tượng. Nếu không ấn tượng thì bài thơ thiền không thể xuất thần hay hơn được.

“Lông trắng phơi dòng biếc”: Lông của ngỗng trắng một màu đẹp tinh khôi trên dòng nước xanh là hình ảnh con người đang đi giữa dòng sanh tử.

“Sóng xanh chân hồng bơi”: Đôi chân hồng bơi nhẹ nhàng chánh niệm tỉnh giác trong dòng nước sóng xanh như thiền sư vào đời độ sanh, làm tất cả mà không cố lưu dấu tích bóng dáng cuộc đời, thảnh thơi bước lên bờ giải thoát để lại dòng nước sanh tử phía sau lưng.

Dưới cái nhìn của nhà thiền, Thiên Nga kia là mẫu sinh vật lý tưởng xuất sắc tạo nên sự an tâm cho Lý Giác và Thiền Sư Pháp Thuận nguồn cảm hứng vô biên.

Thế giới có nhiều tác phẩm hay nói về Thiên Nga như truyện cổ tích “Vịt Con Xấu Xí” bị hiểu lầm nên đối xử bất công nhưng sự thật là Thiên Nga đẹp; vở kịch opera nổi tiếng “Lohengrin và Parsifal thể hiện tình yêu thương chung thủy của Thiên Nga; hay là “Nàng Thiên Nga” trong văn hóa dân gian thế giới; cho đến “Bài Hát Thiên Nga” trong các ngôn ngữ Châu Âu…

Lý Giác và thiền sư Pháp Thuận vừa thấy đôi Thiên Nga đang bơi trên dòng nước mà tương tác tâm ý kẻ xướng người họa, thi trung hữu họa (trong thơ có họa, vẽ nên một tuyệt tác hay) kết hợp thành một bài thơ thiền một cách xuất sắc, xuất sắc tới mức từng câu trong bài thơ trở thành thiền ngữ sinh động trong đời sống của Phật giáo.

Vì vậy, ngày nay, nhắc đến thơ thiền thì không ai không nhớ bài thơ “Nga nga lưỡng nga nga” giữa Lý Giác và thiền sư Pháp Thuận. Bài thơ nêu bật hình ảnh con Thiên Nga đẹp kỳ diệu (Diệu Nga), linh hoạt tạo nên chất liệu thiền phong phú, năng động, sáng tạo và đóng góp tích cực vào kho tàng thơ thiền Phật Giáo Việt Nam thời Lê vẻ vang rực rỡ.

Thích Phước Hạnh, Jul 21, 2016